Chroniczny ból jest traktowany jako choroba, ponieważ powoduje cierpienie zarówno psychiczne, jak i fizyczne. Układ endokannabinoidowy reguluje odczuwanie bólu oraz reakcję na stres. Badania wskazują, że leki na bazie marihuany mogą zmniejszać ból i poprawiać funkcje fizyczne oraz jakość snu u pacjentów z przewlekłym bólem, niezależnie od jego przyczyny. Jak dokładnie działa marihuana na ból?

Badania naukowe potwierdzające skuteczność marihuany na ból

Konopie były stosowane przeciwbólowo do lat 30. Później wyparły je syntetyki i opiaty oraz władze. Wróciły do użycia w latach 60, głównie w celu zwalczania bólu. Nowy przegląd badacza Matthiasa Karsta „Overview: Chronic Pain and Cannabis-Based Medicines” analizuje skuteczność i bezpieczeństwo odnośnie tego, jak marihuana działa na ból.

Przewlekły ból (trwający dłużej niż trzy miesiące), jest powszechnym problemem zdrowotnym, który wpływa na jakość życia i stanowi poważne obciążenie. Najczęściej związany jest z dolegliwościami takimi jak bóle krzyża lub artretyzm, ale przyczyny mogą być różne i dotykać różne części ciała. Przegląd skupia się na terapii medyczną marihuaną – to bardzo ważne, ponieważ jest bezpiecznym, naturalnym środkiem uśmierzania bólu w porównaniu do tradycyjnych dostępnych leków przeciwbólowych. Dostępne są leki przeciwzapalne – działają krótkoterminowo i mogą mieć negatywny wpływ na układ pokarmowy. Są także opioidy, które przytępiają odczuwaniu bólu, działają jednak, oszukując mózg. Stosowane długoterminowo silnie uzależniają, a co gorsza spowodowały kryzys opioidowy w USA.

Jak wykazała analiza przeprowadzona w Niemczech, można mówić o niezależnej chorobie bólowej, zwłaszcza gdy przewlekły ból wiąże się ze znacznym cierpieniem emocjonalnym i upośledzeniem funkcji. Definicja ta odpowiada aktualnej klasyfikacji ICD-11 przewlekłego bólu podstawowego. Jest podzielony na 7 kategorii: nowotworowy, pourazowy, przewlekły, pooperacyjny, neuropatyczny, ból głowy, mięśniowo-szkieletowy i trzewny. Każdy z nich ma jedną wspólną cechę – przesyła informację do mózgu. Niedawny przegląd wykazał, że szeroki zakres niekorzystnych doświadczeń z dzieciństwa jest związany z rozwojem, nasileniem i wpływem przewlekłego bólu w wieku dorosłym. Im poważniejsze niekorzystne doświadczenia, tym silniejszy jest ten efekt.

Jak marihuana działa na receptory bólu w mózgu

Stres w dzieciństwie, w połączeniu z czynnikami genetycznymi i epigenetycznymi, może trwale zakłócić reaktywność systemów allostatycznych, zwiększając ryzyko przewlekłego bólu. Takie zakłócenia mogą obejmować choroby epigenetyczne, wpływając na przetwarzanie stresu oraz równowagę w osi podwzgórze-przysadka-nadnercza i innych układów (endokannabinoidowy i szlak mezolimbiczny). Dysfunkcje przyczyniają się do centralnej sensytyzacji bólowej, charakteryzującej się nadwrażliwością na ból. Urazy w dzieciństwie mogą bezpośrednio wpływać na wrażliwość na ból przez epigenetyczne zmiany w kanałach jonowych. Centralna sensytyzacja (nadwrażliwość układu nerwowego) może być związana z psychospołecznymi cechami, takimi jak depresja czy lęk, oraz z traumatycznymi wydarzeniami życiowymi, co obserwuje się w przewlekłym bólu krzyża i zespołach bólowych u pacjentów z PTSD. 

Sygnał, który znajduje się w receptorze bólu, przenosi się do rdzenia kręgowego przez włókna nerwowe. Badania wykazały, że podczas bólu, aktywacja neuronów i komórek mikrogleju w rdzeniu kręgowym prowadzi do stanu zapalnego.

„Mechanizmy kontrregulacyjne zwiększają ekspresję receptorów kannabinoidowych i aktywność enzymów, co jest kluczowe dla kontrolowania bólu. Niepowodzenie w hamowaniu procesów zapalnych i bólowych prowadzi do zwiększenia bólu i aktywności zapalnej”.  – czytamy w przeglądzie

Korzyści stosowania marihuany w leczeniu bólu

Badania pacjentek cierpiących z powodu endometriozy wykazały zwiększoną ekspresję kanałów bólowych w neuronach. Odkryto, że różne kannabinoidy mogą modulować sześć kanałów bólowych, które odgrywają rolę w percepcji bólu wywołanego przez różne bodźce. THC i inne kannabinoidy różnie wpływają na te kanały, co ma zastosowanie w leczeniu bólu. Łagodzą ból przewlekły i ten, który znajduje się w mózgu.

Układ endokannabinoidowy a ból

Układ endokannabinoidowy (ECS) odpowiada za regulację sieci mózgowych związanych z bólem, bólu miejscowego oraz bólu w nerwach. Stosowanie roślinnych kannabinoidów zawartych w medycznej marihuanie wstrzymuje sygnały bólu za pomocą szlaków chemicznych i neuroprzekaźniczych w receptorach kannabinoidowych CB1 i CB2. Receptory znajdują się w wielu miejsach ciała, dlatego stosowanie marihuany medycznej pomaga na bóle zlokalizowane w różnych miejscach.

ECS bierze udział w procesie tłumienia pamięci, m.in. przez wpływ na transmisję GABAergiczną w ciele migdałowatym i tłumienie aktywności sieci nocyceptywnych przy zwiększonej aktywności receptorów CB1 w istocie szarej. Jest też powiązany z układem endorfin.

„Myszy pozbawione CBR1 wykazywały osłabiony efekt analgezji zależnej od opioidów wywołanej stresem. Opisano efekty synergistyczne między analgezją kannabinoidową i opioidową. Badania na zwierzętach były w stanie wykazać, że łączne przyjmowanie kannabinoidów i opioidów było w stanie znieść efekty tolerancji na opioid. Istnieje znaczący efekt oszczędzania opioidów przy przyjmowaniu kannabinoidów. W badaniu osób stosujących marihuanę na ból stwierdzono zmniejszenie spożycia opioidów, benzodiazepin, leków na migrenę i leków nasennych”.

Marihuana na ból przewlekły i stres

Ból jest zjawiskiem, w przypadku którego istotne są zarówno percepcja zmysłowa, jak i doświadczenia emocjonalne. Ból i stres są ze sobą ściśle powiązane na kilku poziomach fizjologicznych i psychologicznych, co jest szczególne w przypadku bólu przewlekłego. Zarówno na ból, jak i stres wpływają czynniki psychospołeczne, w tym na przykład przekonania, cele życiowe i obawy. Obszary mózgu i sieci odpowiedzialne za przetwarzanie przewlekłego bólu i regulację stresu w znacznym stopniu się pokrywają. Przede wszystkim są to obszary w ciele migdałowatym, hipokampie i korze przedczołowej.

Przewlekły stres zwiększa percepcję bólu, co zostało omówione we wstępie. Ostry stres w przewlekłym bólu prowadzi do jego nasilenia. Proces ten jest również znany jako hiperalgezja (SIH). Może ona wystąpić na skutek zwiększania dawek leków opioidowych.  Objawia się nasileniem istniejącego bólu, mimo zastosowanych środków. Niedawno wykazano, że u pacjentów z przewlekłym bólem mięśniowo-szkieletowym nawet stresor socjologiczny jest wystarczający do wywołania SIH. Obszary mózgu zaangażowane w przetwarzanie bólu i stresu są gęsto wypełnione receptorami kannabinoidowymi. W związku z tym marihuana na ból jest skuteczna.

W związku z tym układ endokannabinoidowy jest mocno zaangażowany w przetwarzanie bólu. Potwierdzają to zarówno dane kliniczne, jak i eksperymentalne, pokazujące, że leki na bazie konopi indyjskich (CBM) nie tyle zmieniają intensywność bólu, ile raczej jego czynniki. A taki efekt powinien być pożądany. Jeśli lekceważymy, problem bólu zaczyna od przejmować kontrolę nad codziennym życiem i powoduje między innymi stres, a także wpływa negatywnie na poziom snu i relacje z innymi ludźmi. To pochłania całe zasoby psychiczne i fizyczne a w konsekwencji zaburza pracę układu nerwowego. 

Kannabinoidy w leczeniu bólu

ECS stanowi system centralnej reakcji na stres. To relacja, w której zmniejszenie stężenia AEA w regionach hipokampu i ciała migdałowatego wywołane stymulacją FAAH aktywuje oś podwzgórze-przysadka-nadnercza, a tym samym lęk, przechowywanie awersyjnych wspomnień i inne zdarzenia w trybie „walcz lub uciekaj”. Z drugiej strony wzrost stężenia 2-arachidonoiloglicerolu (2-AG) może zakończyć ten proces. Jeśli system ulegnie załamaniu w warunkach przewlekłego stresu, obciążenie allostatyczne nie będzie już w stanie sobie z nim poradzić i mogą pojawić się współistniejące zaburzenia psychiczne (depresja, zaburzenia lękowe, zespół stresu pourazowego).

THC i CBD mogą przynieść ulgę w bólu dzięki suplementacji anandamidu (AEA) i 2-AG.

Jak marihuana wpływa na stan psychiczny osób z bólem przewlekłym

Zaburzenia w dużym stopniu pokrywają się z przewlekłym bólem. W związku z tym, badania eksperymentalne i kliniczne pokazują, że pacjenci z wysokim centralnym poziomem stresu odnoszą szczególne korzyści z terapii kannabinoidami. Badania rezonansem magnetycznym sugerują, że po podaniu ochotnikom 15 mg THC w modelu kapsaicynowym (wstrzykiwano niewielkie ilości kapsaicyny, aby wywołać ból) oddziałuje się na układ limbiczny, a nie na układ sensoryczny. Zgodnie z obserwacją uczestnicy postrzegali bodźce bólowe jako mniej nieprzyjemne. Ból nie znika jak po tabletce przeciwbólowej, jednak staje się on do zniesienia. Osoby cierpiące z powodu bólu po zażyciu marihuany wciąż mają jego świadomość. Jednak ból nie wpływa już na normalne funkcjonowanie i nie przejmuje nad nimi kontroli.

„Na przestrzeni ostatnich lat opublikowano około 60 randomizowanych badań kontrolowanych (RCT) dotyczących skuteczności i bezpieczeństwa CBM (leków na bazie konopi indyjskich). Aby lepiej ocenić wyniki, od 2010 opublikowano mniej więcej taką samą liczbę przeglądów systematycznych i metaanaliz (SRMA). Ten stosunek, w połączeniu z bardzo różnymi stwierdzeniami, od wyraźnych dowodów skuteczności do całkowitego przeciwieństwa, nie zmienił się do dziś. Głównym problemem związanym z SRMA jest to, że badane RCT są niejednorodne pod każdym względem. Zwłaszcza w odniesieniu do konkretnego zastosowanego CBM, sytuacji bólowej i parametrów wyników” .

Mając to na uwadze, wiele SRMA stwierdza, że dowody są słabe lub niewystarczające, a zatem takie metaanalizy nie dostarczają wystarczających informacji na temat najlepszych interwencji w zakresie opieki nad pacjentem.

Syntetyczna marihuana na ból

Większość SRMA uwzględniała dane z RCT, w których stosowano głównie nabiximole (THC i CBD w stosunku 1:1) i dronabinol (THC). Są to syntetyczne kannabinoidy, więc mogą być mniej skutecznie i niebezpieczne w porównaniu do tego jak działa naturalna marihuana na ból. Po uwzględnieniu badań z zastosowaniem wziewnego CBM zaobserwowano znacznie wyraźniejsze efekty leczenia, przynajmniej w krótkim okresie. Przyczyną tego mogą być wcześniejsze pozytywne doświadczenia pacjentów z konopiami indyjskimi, które wpływają na warunkowanie łagodzenia bólu, oraz czynniki farmakokinetyczne. Innym czynnikiem ograniczającym wiarygodność tych badań jest kwestia zaślepienia. Gdy kwiaty konopi są wdychane, zaślepienie uczestników badania jest trudniejsze niż w przypadku podawania doustnego. Ponadto, gdy używane są kwiaty konopi, wszystkie składniki (fitokannabinoidy, terpeny, flawonoidy) wpływają na profil działania, proces znany jako efekt anturażu.

Opinie badaczy na temat stosowania marihuany w terapii bólu

Badania wykazały znaczącą poprawę w zakresie intensywności bólu, funkcjonowania, jakości snu, depresji, lęku i ogólnej jakości życia. Ponadto około 16% pacjentów było w stanie odstawić leki opioidowe podczas leczenia marihuaną. W przeciwieństwie do bólu nocyplastycznego, jak dotąd nie ma przekonujących dowodów na skuteczność CBM w bólu zapalnym na poziomie klinicznym. Z drugiej strony, istnieje potencjał dla przeciwzapalnych właściwości składników konopi indyjskich (zwłaszcza CBD, innych fitokannabinoidów i terpenów). Mogą być w przyszłości stosowane klinicznie w niektórych schorzeniach, takich jak choroba zwyrodnieniowa stawów lub kolagenoza.

Stosowanie CBM może zmniejszyć ryzyko stwarzane przez opioidy (np. wystąpienie lub zaostrzenie zespołu bezdechu sennego). Kannabinoidy mogą być używane jako terapia wspomagająca leczenie opiodiowe. To umożliwia zmniejszenie ich dawki, a nawet zaprzestanie ich używania. Konopie opóźniają kształcenie się tolerancji na opioidy, a także łagodzą objawy związane z ich odstawieniem.

Skutki uboczne medycznej marihuany

Leki są oceniane nie tylko na podstawie ich skuteczności, ale także ryzyka wystąpienia skutków ubocznych. Międzynarodowa grupa terapeutów bólu z doświadczeniem i bez doświadczenia w stosowaniu CBM, wykazała, że marihuana medyczna ma większe znaczenie pod względem poprawy jakości życia w porównaniu do samego zmniejszenia intensywności bólu. Jest to szczególnie widoczne w porównaniu z duloksetyną, gabapentynoidami i amitryptyliną. Przy dodatkowym uwzględnieniu profilu skutków ubocznych, wszystkie trzy CBM (kombinacja THC / CBD 1:1, THC, CBD) wykazały przewagę nad wyżej wymienionymi lekami przeciwdepresyjnymi i gabapentynoidami. 

„W metaanalizie, która obejmowała znaczną liczbę długoterminowych badań, częstość występowania działań niepożądanych wynosiła około 26%. Są to  łagodne działania niepożądane, takie jak zawroty głowy, zaburzenia poznawcze, wymioty, senność, zaburzenia uwagi, biegunka i nudności. Sugeruje się, że inne farmakologiczne metody leczenia przewlekłego bólu, takie jak gabapentynoidy, leki przeciwdepresyjne i opioidy, są związane z większą liczbą (i poważniejszymi) zdarzeniami niepożądanymi.”

Czy marihuana powoduje zespół przekrwienia kannabinoidowego?

Zespół przekrwienia kannabinoidowego (CHS) został po raz pierwszy opisany w 2000 roku. Objawia się z napadami cyklicznych wymiotów u dorosłych. Jego występowanie zależy od składu i ilości spożywanej marihuany. Częstość występowania CHS w przypadku rekreacyjnego używania konopi indyjskich obliczono na 0,01% – 0,05% w badaniu Rome Foundation Global Study.

Bezpieczeństwo leków na bazie konopi

Tylko 6% młodych dorosłych używa konopi przed alkoholem i tytoniem, na co wskazują wyniki z Population Assessment of Tobacco and Health. Badanie obejmowało dane od 8062 młodych dorosłych. Inne wykazało, że u używanie marihuany w stopniu lekkim, nie wpływa na późniejsze związki z tytoniem lub kokainą. Przeniesienie danych ze stosowania rekreacyjnej marihuany na leczenie medyczne nie jest łatwe. Wskazanie powinno być ścisłe u osób w wieku < 21 lat. Podobnie, wskazania powinny być ograniczone u kobiet w ciąży, matek karmiących i osób z ciężkimi chorobami układu krążenia. Ryzyko poważnych powikłań, takich jak przewlekła obturacyjna choroba płuc lub rak oskrzeli, jest znacznie niższe niż w przypadku palenia tytoniu. Wykazano, że waporyzacja marihuany zmniejsza ryzyko chorób układu oddechowego w porównaniu z paleniem. Wytwarza mniej lub nie wytwarza żadnych niepożądanych toksycznych związków pirolitycznych lub produktów ubocznych (np. rakotwórczych wielopierścieniowych węglowodorów aromatycznych). Zmniejsza także narażenie na tlenek węgla.

Dowody na uśmierzanie bólu medyczną marihuaną

Przewlekły ból jest kwestią bardzo indywidualną. Zależy od czynników genetycznych, epigenetycznych i biograficznych w zakresie interakcji gen-środowisko. Swierdzono również duże różnice w ekspresji ECS. Zachowania unikowe, katastrofizowanie, zasady perseweracji lub perfekcjonizm są szkodliwymi strategiami radzenia sobie, które mogą zwiększać ból. Niezdolność do uczenia się i korzystania z praktyk opartych na uważności lub technik relaksacyjnych to bariera w kontroli bólu. Wszystkie te czynniki przyczyniają się do tego, że reakcja na CBM może być zupełnie inna dla każdej osoby. Po dziesięcioleciach od zakazania używania konopi i związanym z tym brakiem informacji oraz doświadczenia w leczeniu bólu marihuaną oczekiwania co do efektów są bardzo wysokie. Zwłaszcza przy niewystarczających efektach standardowego leczenia bólu przewlekłego. 

Ciągle w artykułach publikowanych w literaturze podkreśla się brak wystarczających dowodów na stosowanie medyczniej marihuany w leczeniu bólu. Często, zanim pacjent otrzyma możliwość leczenia choroby konopiami, musi przejść przez szereg leków powodujących masę szkodliwych skutków. Oto przykład jednego z australijskich badań (mimo istniejących dowodów naukowych potwierdzających skuteczność marihuany na ból):

„Ze względu na brak skuteczności, silnie wyrażone działania niepożądane oraz szeroko dostępne inne, skuteczne leki nie zaleca się stosowania kannabinoidów w leczeniu ostrego bólu.”

Potrzeba stosowania marihuany w terapii bólu

Przewlekły ból musi być postrzegany holistycznie i traktowany jako choroba w przypadkach dużego cierpienia emocjonalnego i upośledzenia zaburzeń funkcjonalnych. Patofizjologicznym korelatem tego jest dysfunkcja układu korowo-mezolimbicznego. Dowody kliniczne i eksperymentalne sugerują, że medyczna marihuana może pozytywnie wpływać na te nieprzystosowawcze funkcje mózgu. Tym samym przyczynia się do zmniejszenia obciążenia objawami.

„Istnieją dowody na to, że przyjmowanie marihuany może prowadzić do znacznej poprawy w zakresie bólu, funkcji fizycznych i jakości snu u niektórych pacjentów z przewlekłym bólem. Jednocześnie marihuana jest dobrze tolerowana i wiąże się z niewielkim ryzykiem wystąpienia poważnych skutków ubocznych, takich jak rozwój uzależnienia”.

Jeżeli chcesz rozpocząć terapie medyczną marihuaną to sprawdź naszą zakładkę KLINIKI KONOPNE. Znajdziesz tam specjalistów z takich placówek jak KONOPNA KLINIKA, którzy umiejętnie poprowadzą twoją terapię.

Źródła:

1. Karst M. (2024). Overview: Chronic Pain and Cannabis-Based Medicines
2. Rogowska-Szadkowska D. (2022). Komu pomaga medyczna marihuana. Wydawnictwo Krytyki Politycznej
3. Jot B. Marihuana leczy. (2014) Wydawnictwo MMJ.